Yangın Söndürme Tesisatı Tasarımı
Yangın Söndürme Tesisatı Temelleri
Yangın söndürme tesisatları, yapılarda oluşabilecek ve çok büyük tehlikelere yol açabilecek yangın afeti sırasında yangını söndürmek veya söndürülmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. Yanma olayının temel bileşenleri olan yanıcı madde, oksijen ve ısı enerjisinin bir araya gelmesinin engellenmesi yangın tesisatlarının temel prensibidir.
Yangın söndürme tesisatları, binanın mimari yapısı ve tehlike sınıfına göre uygun tasarım yapılarak yangın tehlikesi karşısında hızlı ve etkili bir şekilde zararların engellenmesine yardımcı olur.
Yangın Söndürme Tesisat Çeşitleri ve Tasarımı
Sulu Sistemler
Binalarda sulu sistemler, sprinkler, yangın dolapları, hidrantlar gibi temel bileşenler üzerine tasarlanır. Sprinkler insani müdahale gerektirmezken yangın dolabı ve hidrantlar insani müdahale ile yangının söndürülmesine yardımcı olurlar.
Sulu sistem tasarımı yapılırken ilk olarak yapının tehlike sınıfı belirlenmelidir. Bu doğrultuda kurulacak sistemin özellikleri belirlenir. Sprink çapları, sprink tipleri, borulama sistemi, dolap ve hidrant yerleşimi, yangın hidroforu seçimi, su deposu hacmi belirlenerek tasarım yapılır.
Mimari yapı ve tehlike sınıfına göre su ihtiyacı belirlenerek uygun çaplı ve K faktörlü sprink seçilmelidir. Sprinklerin kullanılacağı yere göre farklı tipleri mevcuttur. Örnek olarak açık tavanlı hacimlerde dik tip(upright) sprinkler kullanılırken asma tavanlı hacimlerde sarkık tip(pendent) sprinkler kullanılır.
Borulama sistemleri; tehlike sınıfı ve seçilen sprinklere göre uygun çap belirlenerek ve maliyet analizi yapılarak uygun boru dağılımı ile tasarlanmalıdır.
Borulama ve sprink yerleşim tasarımı yapılırken, sprinklerin tüm alanı tarayacak şekilde yapılmalıdır. Bir sprink yaklaşık 4 metre çaplı bir alanı tarar. Sprinklerin tarama alanında engel olmayacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. Örnek olarak kirişe çok yakın montaj yapılan sprinkten kirişin diğer tarafına su geçişi engelleneceği için yangın anında etkisi azalacaktır. Dik tip sprinkler uygulamasında, yangın sırasında sıcak hava tavanda birikip dağılacağından sprinklerin tavandan 10 – 25 cm mesafede olması gerekir.
Bina içlerinde bulunan yangın dolapları vasıtasıyla yangın anında insan gücü ile yangına müdahale edilebilir. Yangının çıkma anından itibaren sprinkler sisteminin devreye girme süresinde veya sprinkler sisteminin bulunmadığı yerlerde yangın dolapları hızlı ve etkili bir müdahale imkanı sunar.
Yangın dolapları genellikle 20-30 metre hortumlu, yangın tüplü veya tüpsüz tiplerdedir. Uygulama alanındaki özelliklere ve ihtiyaca göre bu tiplerden uygun olan seçilir. Mimari olarak yangın hortumunun ulaşabileceği alanlar hesaplanarak suyun taşınmayacağı bölge kalmayacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. Yangın dolabı tesisatlarında dolap bağlantı çapı en az DN50(2”) çapında olmalı ve hidrolik hesaplara göre boru çaplandırması yapılmalıdır.
Yapılarda yangının büyümesi engellenemeyen veya yeterli müdahale yapılamayan durumlarda bina dışından yangına müdahale ekipmanı yangın hidrantlarıdır. Hidrant yerleşimi binanın tehlike sınıfına göre yapılmalıdır. Etkili müdahale için hidrantlar binadan 5 – 15 metre mesafe dahilinde konumlandırılmalıdır. İki hidrant arası mesafeyi belirleyen ölçüt ise yapının tehlike sınıfıdır. Çok tehlikeli yapılarda 50, tehlikeli yapılarda 100, orta tehlikeli yapılarda 125, düşük tehlikeli yapılarda 150 metre olarak yerleştirilebilir.
Sulu yangın tesisatlarının kalbi yangın hidroforudur. Yangın hidroforu kapasitesi ve tipinin belirlenmesi hayati önem taşır. Yapıda tasarlanan tesisat bileşenleri ( sprink, yangın dolabı, hidrant) ve yapının tehlike sınıfı kapasiteyi belirleyen etkenlerdir. Yangın yönetmeliklerine göre yapının su ihtiyacı belirlenir ve bu ihtiyaca göre yangın pompasının debisi ve basınç kaybı belirlenir.
Yapılarda bir jeneratör bulunmaması, dizel motorlu yangın pompası için tercih sebebidir. Yangın anında elektrik kesintisi veya elektrik olmayan durumda yangın çıkma ihtimali doğrultusunda yangın hidroforu bir jeneratör ile veya dizel motor tahrikli olarak desteklenmelidir.
Sulu yangın söndürme sistemlerinde hidrofor, hazır bulunan bir su rezervinden beslenmelidir. Bu rezervin hacmi ise tehlike sınıfına göre belirlenmelidir. Örnek olarak, orta tehlike sınıfındaki bir yapıda yangın tesisatının 60 dakika boyunca kesintisiz çalışması düşünülmelidir. Bu kurala göre 200 m3/saat debili bir sistem için su deposu hacmi en az 200 ton olmalıdır.
Kuru Sistemler
Kuru yangın söndürme sistemlerinde hazır bekleyen tesisat içerisinde su yerine basınçlı hava bulunur. Yangın algılandığı anda sisteme su dolmaya başlar ve müdahale noktasına ulaşır. Bu sistemler donma tehlikesi olan bölgelerde ve olası su kaçağının yapıda büyük zarara yol açabileceği yerlerde tercih edilebilir. Ancak kuru sprinkler sistemi uygulamalarında yangın anında patlayan sprinklere suyun ulaşması bir miktar zaman alacağı için çok tehlikeli yapılarda ve yangının hızlı büyüyebileceği yerlerde tercih edilmesi uygun değildir.
Kuru borulu sprinkler sisteminde zon kontrolü kuru alarm vanası sayesinde yapılır. Kuru alarm vanasından sprinklere giden tesisata kompresör vasıtasıyla basınçlı hava veya azot gazı doldurulur. Yangın anında sprink patladığı anda tesisat basıncı düşer ve kuru alarm vanası tesisatta basıncı düşen hava yerine su geçişine izin verir.
Gazlı Sistemler
Gazlı söndürme sistemleri genellikle yangından etkilenmeyen ekipmanların ve mahalin yangından sonra hemen tekrar kullanılabilmesi için tercih sebebidir. Ayrıca su ile söndürülemeyecek yangınlarda da alternatif ve uygun çözüm olarak bu sistemler kullanılır. Örnek olarak server odaları, kütüphaneler, arşivler, elektrik santralleri vb. mahallerde gazlı sistemler kullanılır. Yangın anında ortama boşalan gaz ortamdaki ısı enerjisini, havadan çok daha hızlı şekilde üzerine çeker ve yangını engeller.
Davlumbaz Söndürme Sistemleri
Mutfaklarda oluşabilecek yangınlarda kızgın yağlara su ile müdahale daha büyük sorunlara yol açabilir. Özellikle endüstriyel mutfak ve davlumbazlarda bu nedenle düşük PH değerli özel bir sıvı ile dolu sistemlerle önlem alınmalıdır.
Davlumbaz söndürme sistemleri, davlumbaz içinde detektörlerin yangını algılamasıyla birlikte devreye girer ve otomatik olarak tank içindeki özel sıvı dağıtıcı nozullar ile köpük şeklinde alev üzerine boşalır. Bu köpük alevin oksijen ile temasını engelleyerek ederek yangının önüne geçer.